Dalam dunia herba dan rempah ratus Nusantara, Pokok Limau Purut (Citrus hystrix) menduduki tempat yang istimewa.
Lebih daripada sekadar pokok penghasil buah, ia adalah sebahagian daripada warisan budaya, perubatan tradisional dan kulinari rantau ini.
Daun dan buahnya yang beraroma kuat serta rasanya yang unik menjadikannya bahan yang hampir tidak boleh diganti dalam masakan dan penjagaan kesihatan.
pokok limau purut di raised bed tepi rumah
Pengenalan dan Taksonomi :
Pokok Limau Purut, atau nama saintifiknya Citrus hystrix, tergolong dalam keluarga Rutaceae. Ia dipercayai berasal dari kawasan tropika Asia Tenggara, termasuk Malaysia, Indonesia dan Thailand.
Nama "hystrix" dalam bahasa Latin bermaksud "landak", yang merujuk kepada duri-duri tajam yang terdapat pada dahan pokoknya.
Buahnya yang berkedut dan berkeriput menjadi asal-usul nama "purut" dalam bahasa Melayu.
Ciri-Ciri Fizikal Pokok Limau Purut :
1. Bentuk dan Saiz Pokok: Pokok limau purut adalah pokok renek atau pokok kecil yang boleh mencapai ketinggian 2 hingga 10 meter. Ia mempunyai silara yang agak padat dan rimbun.
2. Dahan: Dahan pokok ini dilengkapi dengan duri yang tajam dan kuat, menjadikan proses menuai daun dan buahnya memerlukan sedikit berhati-hati.
3. Daun: Daunnya adalah bahagian yang paling kerap digunakan. Ia berwarna hijau tua, berkilat dan berbentuk seperti angka '8' atau jam pasir yang unik. Apabila diramas atau dikoyakkan, daun ini akan mengeluarkan aroma sitrus yang sangat kuat, harum dan menyegarkan. Aroma inilah yang menjadi "jiwa" kepada banyak hidangan.
4. Bunga: Bunganya berwarna putih kemerahan atau putih kekuningan, kecil dan juga mengeluarkan bau yang wangi.
5. Buah: Buah limau purut bersaiz kecil, berdiameter kira-kira 4-6 cm. Kulitnya berwarna hijau gelap dan sangat berkedut serta bergelombang. Isinya berwarna hijau kekuningan, sangat masam dan mengandungi banyak biji. Kulit buahnya, sama seperti daun, sangat wangi dan sering digunakan.
buah limau purut yang cantik
Kegunaan dan Kepentingan :
1. Dalam Masakan (Kulinari)
Limau purut adalah penyedap rasa semula jadi yang tiada tandingannya.
· Daun Limau Purut: Digunakan sama ada segar, ditumbuk atau dihiris halus.
· Tom Yam: Menjadi bahan asas yang memberikan aroma signature kepada sup tom yam yang terkenal.
· Masakan Melayu: Digunakan dalam masakan seperti nasi kerabu, nasi ulam, kari, gulai dan sambal untuk menambah kedalaman aroma.
· Laksa: Menyumbang kepada aroma kompleks kuah laksa.
· Pencuci Mulut: Kadangkala digunakan untuk mengharumkan kek dan kuih-muih tradisional.
· Kulit dan Jus Buah: Walaupun kurang jus, kulit dan isinya sangat berguna.
· Pencicah: Jusnya yang masam ditambah ke dalam pencicah seperti budu atau cencaluk.
· Pengharum: Parutan kulit buahnya digunakan untuk mengharumkan minuman, kek dan sos.
· Pembasmi Bau: Jusnya boleh digunakan untuk membasmi bau hanyir pada ikan dan makanan laut.
2. Dalam Perubatan Tradisional dan Kesihatan
Pokok limau purut kaya dengan antioksidan, minyak pati (seperti sitronellal) dan vitamin C. Ia digunakan secara meluas dalam perubatan tradisional untuk:
· Kesihatan Rambut: Air rebusan daun limau purut digunakan untuk membilas rambut bagi menguatkan akar rambut, menghilangkan kelemumur dan memberikan kilauan semula jadi.
· Kesihatan Kulit: Minyak patinya digunakan dalam aromaterapi untuk melegakan tekanan dan menyegarkan minda. Ia juga dipercayai membantu meredakan kulit yang mengalami keradangan.
· Penjagaan Oral: Daunnya kadangkala dikunyah untuk menyegarkan nafas.
· Melegakan Masalah Percernaan: Air rebusan daun atau kulit buahnya diminum untuk melegakan kembung perut dan senak.
3. Dalam Adat dan Budaya
Dalam beberapa adat masyarakat Melayu, daun limau purut digunakan dalam mandi bunga untuk tujuan pembersihan spiritual atau sempena majlis-majlis tertentu. Aromanya yang menyegarkan dikaitkan dengan semangat dan kesegaran.
Penanaman dan Penjagaan Pokok Limau Purut :
Pokok limau purut relatif mudah ditanam di kawasan beriklim tropika seperti Malaysia.
1. Kaedah Pembiakan: Boleh dibiakkan melalui keratan batang, tut atau cantuman. Pembiakan melalui biji tidak digalakkan kerana pokok mengambil masa lebih lama untuk berbuah.
2. Tanah: Memerlukan tanah yang subur, mempunyai saliran yang baik (tidak berpaya) dan kaya dengan bahan organik.
3. Cahaya Matahari: Memerlukan cahaya matahari penuh untuk tumbuh subur.
4. Air: Perlukan penyiraman yang konsisten, terutamanya pada musim kemarau. Elakkan daripada membiarkan tanah terlalu kering.
5. Pembajaan: Baja organik atau baja NPK seimbang sesuai untuk merangsang pertumbuhan daun dan buah.
6. Perosak dan Penyakit: Boleh diserang oleh kutu daun, penyakit kulat atau reput akar jika saliran tidak baik. Pemeriksaan berkala adalah penting.
Petua Menuai dan Menyimpan :
· Daun: Pilih daun yang hijau tua, segar dan tidak berapa layu. Daun boleh disimpan di dalam peti sejuk dengan dibalut kertas tisu dan dimasukkan ke dalam bekas kedap udara. Ia juga boleh dibekukan untuk jangka masa lebih lama.
· Buah: Buah dipetik apabila cukup matang, ditandai dengan kulitnya yang hijau gelap dan berkedut. Buah boleh disimpan pada suhu bilik selama beberapa hari atau di dalam peti sejuk untuk tempoh yang lebih lama.
Kesimpulan :
Pokok Limau Purut bukanlah sekadar tumbuhan biasa. Ia adalah khazanah alam Nusantara yang menyumbang secara holistik kepada kehidupan seharian, daripada seni kulinari yang memukau, amalan penjagaan kesihatan yang turun-temurun, sehingga ke akar budaya masyarakat.
Aroma dan rasanya yang unik telah menjadikannya bahan yang tidak boleh digantikan, merangkumi gelaran "Raja Aroma" dalam dunia herba tempatan.
Memiliki sepohon pokok limau purut di halaman rumah ibarat memiliki sebuah bank rasa dan warisan yang tidak ternilai.
Nota: Artikel ini disediakan untuk tujuan maklumat dan pendidikan sahaja. Ia bukan pengganti nasihat perubatan profesional. Sentiasa berunding dengan pengamal perubatan sebelum memulakan sebarang rawatan herba baru, terutamanya jika anda mempunyai keadaan kesihatan yang sedia ada atau sedang mengambil ubat-ubatan.
Tiada ulasan:
Catat Ulasan